Documentaire/experimentele film Unsettling Dust van Tineke van Veen en Barbara Prezelj
Documentaire/experimentele film Unsettling Dust van Tineke van Veen en Barbara Prezelj
Onlangs zag ik bij Stroom Den Haag een paar videowerken, waaronder Unsettling Dust van Tineke van Veen en Barbara Prezelj. Het was onderdeel van het Time-Based programma met vijf films van nationale en internationale videokunstenaars. In het café van Filmhuis Den Haag sprak ik met beide maaksters.
Unsettling Dust onderzoekt de lichamelijke effecten van radioactieve straling door zich te richten op de relatie tussen post-nucleaire landschappen en radioactieve stofdeeltjes. Het uitgangspunt is het post-nucleaire landschap van Fort de Vaujours, een deelgemeente van de noordoostelijke voorsteden van Parijs. Hier vonden in een militair fort uit de 19e eeuw de eerste kernproeven van Frankrijk plaats voor de ontwikkeling van de eerste kernbom, die uiteindelijk in Algerije tot ontploffing werd gebracht.
Nucleaire gebouwen
Volgens het nieuwe bestemmingsplan wil de gipsmaatschappij Placo Platre, die het Fort de Vaujours gekocht heeft, hier gips gaan delven voor de fabricage van gipsplaten. Op deze manier is het mogelijk dat de nucleaire deeltjes, nu opgeslagen in de grond, weer in de lucht verspreid worden, met alle gevolgen van dien.
Met onze menselijke zintuigen en ons bevattingsvermogen zijn we niet in staat om de omvang en de gevolgen van een mogelijke besmetting te doorgronden. Precies dit hiaat in ons begrip wordt in Unsettling Dust aangepakt door de schaalverandering: in plaats van afstandelijkheid en spektakel te belichten - kenmerkend voor nucleaire landschappen - richt het project zich juist op intimiteit en het gevoel van vervreemding.
De makers
Tineke van Veen is een beeldend kunstenaar die onderzoek doet naar het concept veiligheid en dit op verschillende manieren visualiseert. In haar recente werk onderzoekt ze hoe veiligheid samenhangt met de verstoorde relatie tussen mens en omgeving. Onlangs zag ik haar tentoonstelling Unsettling Landscapes in Ruimtevaart in Den Haag.
Barbara Prezelj is landschapsarchitect, ontwerper en onderzoeker. Momenteel is ze een PhD student in landschapsarchitectuur aan de ESALA, Edinburgh College of Art, University of Edinburgh. Hiervoor studeerde ze landschapsarchitectuur aan de TU Delft en studeerde daar af met de studie Unfamiliar Territory: Approaching Posthuman Landscapes.
Bezoek aan Vaujours
Barbara: “Ik ben geïnteresseerd in de ‘affectieve’ kwaliteiten van het landschap en zoek naar landschappen die op een of andere manier een verandering ondergaan. Eeuwenoude landschappen die industrieel worden, bijvoorbeeld. Al zoekende kwam ik een interessante site tegen: Fort de Vaujours, 20 km van Parijs, hier werd de eerste nucleaire testsite van Frankrijk gebouwd. Er vonden vele testen plaats. Inmiddels is die plek verlaten en zijn er andere plannen. Zoekend op google kwam ik Tineke tegen, die zich tijdens haar masterstudie bezighield met nucleaire landschappen. Ik nam contact met haar op en we besloten samen in 2016 de site van Fort de Vaujours te be- en onderzoeken. “
Tineke van Veen onderzoekt sinds haar afstuderen aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag in 1989, het begrip ‘veiligheid’. In 2014 startte ze met de Master Film and Photographic Studies aan de Universiteit van Leiden. Ze studeerde af met een theoretische en praktische thesis over het nucleair landschap.
Fukushima
Ze werd in 2014 uitgenodigd deel te nemen aan de Fukushima Biënnale en toonde daar, de tijdens haar residentie gemaakte, filminstallatie aware/哀れ. Ze was ook in 2012 in Shimbara (zuid Japan) geweest, na de kernramp van maart 2011, dat resulteerde in haar korte film 身の安全を守る, ‘to protect your safety’ die ze maakte in samenwerking met filmregisseur Eline Schellekens.
Tineke: “De filminstallatie aware/哀れ gaat dieper in op de reiniging van het nucleair vervuilde landschap van Fukushima. Zowel over de mensen die het landschap schoonmaken als het landschap zelf. Ik vat het landschap op als een ruimte, zowel natuurlijk als gecultiveerd, dynamisch en cultureel, een omgeving waarin we "verblijven", bewegen, ontwikkelen en bestaan, waar sociale- en machtsverhoudingen een belangrijke rol spelen. Landschap als een plek van reflectie, als vorm van uitwisseling en identificatie. Hoe verhouden we ons tot dit getraumatiseerde landschap? De evacués worden niet alleen geconfronteerd met het verlies van hun geboortegrond, er is ook het probleem van geen terugkeer vanwege nucleaire straling.”
In gesprek met de bevolking
Barbara bezocht Vaujours in 2014 voor de eerste keer en zag het oude fort overgenomen worden door de natuur. “Er was volop natuurlijk leven, er liepen vossen rond en er stond van alles in bloei.” Ze bekeek de site met een ‘design-perspectief’. In 2016 bezochten beiden het fort. Tineke: “Ik was toen vooral aan het fotograferen. We besloten onderzoek te doen naar het in beeld brengen van dit nucleaire landschap door onder andere in gesprek te gaan met activisten uit de regio.
In 2010 is de nucleaire site verkocht aan het gipsbedrijf Placoplatre in Vaujours, dat hier gips wil gaan delven. Het bedrijf stond niet onwelwillend om een deel van het Fort te bestemmen voor een Museum over de geschiedenis van Fort de Vaujours. Het bedrijf begon met de sloop van de gebouwen. Er kwam plaatselijk protest hiertegen. Het blad The New Yorker schreef een rapportage over wat er gebeurde in Fort de Vaujours. Het aanvankelijke plan van Tineke en Barbara was het maken van een documentaire over Christoph, een activist, bioloog/ kunstenaar. “Wellicht gaat dat er ook nog komen, voor nu lag onze focus op het enerzijds tast- en invoelbaar maken van de voormalige nucleaire site voor de kijker, waarbij we meer het intieme, persoonlijke wilde benadrukken dan het grootse en algemeneen tegelijk te benadrukken dat het een wereldwijd probleem is. – ‘You breathe what you create’-“
Interessante plek
Barbara: “Het is niet zo vervuild als bijvoorbeeld Tsjernobyl en Fukushima. Je kunt er rondlopen, maar liever niet te lang, je moet op het juiste moment vertrekken. Het is een plek met veel geschiedenis. Aan het einde van de 19e eeuw was het Fort gebouwd om Parijs te verdedigen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het door het Duitse leger gebruikt als munitie- en explosievendepot. Het is een interessant, geen sensationeel verhaal. Het is nu een geheime plek. Dat maakt het moeilijk. Toen wij er waren kwamen we binnen door een gat in het hek.”
En zo kwam, vlak voor de lockdown als gevolg van Covid, de film Unsettling Dust tot stand. Waarbij ze een parallel zien tussen nucleaire vervuiling en Covid, beiden zijn niet met onze zintuigen waarneembaar en raken ons ademhalingssysteem. De film maakt de ernst van de situatie duidelijk. Tineke: “Dat is wat beelden kunnen doen. Beelden zijn krachtiger dan woorden. De film is niet de oplossing, maar houdt wel de discussie gaande, zet de kijker aan het denken.”
Actievoerder Christoph lijkt het te hebben opgegeven. Hij huilde omdat het Fort tot een dumpsite was verworden en zoveel natuur verloren was gegaan en dat ondanks alle acties en protesten Placoplatre zijn plannen kan uitvoeren met alle consequenties van dien.
Afbeeldingen
1) Fort de Vaujours, 2) gypsum, 3) UNSETTLING DUST STILL 5, 4) UNSETTLING DUST STILL 2, 5) UNSETTLING DUST STILL 4 , 6) UNSETTLING DUST STILL 7, 7) UNSETTLING DUST STILL 10, 8) UNSETTLING DUST STILL 1, 9) looking at the film, 10) Barbara Prezelj (l) en Tineke van Veen (r)
http://www.tinekevanveen.com/
https://barbaraprezelj.com/
https://www.stroom.nl/activiteiten/tentoonstelling.php?t_id=6208115
