Christoffel Plantijn

Jongste jaren

Plantijn wordt omstreeks 1520 geboren te Saint-Avertin, een gehucht van Tours in Frankrijk. Hij leert boekbinden en drukken bij Robert II Macé in Caen, Normandië. Daar maakt hij kennis met Jeanne Rivière. Hij trouwt met haar ca. 1545-1546. Het echtpaar krijgt vijf dochters: Margaretha (1547-1594), Martine (1550-1616), Catharina (1553-1622), Magdalena (1557-1599) en Henrica (1561/1562-1640). Hun enig zoontje, Christoffel, geboren in 1566, overleed al als kleuter voor 1570.

Plantijn in Antwerpen

Even vóór 1550 vestigt Plantijn zich in Antwerpen. Hij verdient aanvankelijk zijn brood als boekbinder en lederbewerker. Hij wordt poorter van de stad in 1550 en heeft de ambitie om drukker te worden.

naar boven

 

Plantijn vestigt zich als drukker

Vanaf 1555 start Plantijn als drukker. Hij krijgt mogelijk eerst financiële steun van de heterodoxe sekte het ‘Huis der Liefde’, later (vanaf 1563) van calvinistische vennoten. Daarmee bouwt hij zijn bedrijf uit tot de belangrijkste typografische onderneming van de tweede helft van de 16de eeuw.

naar boven

 

Plantijn verdacht van ketterij

Het zijn in de tweede helft van de 16de eeuw geen makkelijke tijden voor schrijvers en hun drukkers-uitgevers. De religieuze onverdraagzaamheid tiert welig. Voor de Zuidelijke Nederlanden, onder Spaans gezag, betekent dit dat de onderdanen de katholieke godsdienst belijden. In 1562 komt Plantijn in nauwe schoentjes wanneer bij een inval in zijn drukkerij een calvinistisch pamflet ontdekt wordt. Het slechte nieuws bereikt Plantijn op zakenreis. Om aan vervolging te ontsnappen blijft hij anderhalf jaar in Parijs tot zijn onschuld is bewezen. In september 1563 keert hij terug naar Antwerpen, waar intussen zijn hele inboedel openbaar is verkocht. Vermoedelijk waren de schuldeisers-opkopers echter vrienden, die er zo voor zorgden dat de overheid geen beslag legde op Plantijns bezittingen. Zij worden nadien zijn vennoten.

naar boven

 

Succes

Terug in Antwerpen krijgt Plantijn de steun van enkele Antwerpse kapitaalkrachtige financiers. Zij zien in de energieke ondernemer een goede geldbelegging. De Officina Plantiniana, die wegens plaatsgebrek al een aantal keer is verhuisd, wordt een “compagnie” of vennootschap. In vijf jaar tijd worden er op de persen, die Plantijn tweedehands aankocht, zo’n 260 publicaties gedrukt.

naar boven

 

Weer in gevaar

In 1567 wordt de samenwerking beëindigd. Plantijns vennoten, die overtuigde calvinisten waren, ontvluchten de Nederlanden net vóór de komst van de hertog van Alva. Maar de echte bedreiging bevindt zich voor Plantijn in Vianen nabij Utrecht. In dit calvinistische bolwerk heeft Plantijn in het geheim een anti-Spaanse drukkerij helpen oprichten. Dit hoogverraad kan hem zijn hoofd kosten.

naar boven

 

De polyglotbijbel: een gigantisch project

Om zich van alle verdenkingen wit te wassen bezingt Plantijn in brieven aan machtige beschermers uit deze periode zijn liefde voor de katholieke kerk. Hij ontvouwt een plan waarvan hij vermoedt dat het de zeer katholieke koning Filips II zal interesseren: een wetenschappelijke uitgave van de bijbelteksten, de grootste polyglotbijbel (= meertalige bijbel) van de 16de eeuw.

Het plan werkt: in september 1567 heeft Plantijn vernomen dat Filips II bereid is tot financiële steun. In maart 1568 stuurt deze de grote Spaanse theoloog en humanist Benedictus Arias Montanus naar Antwerpen voor de supervisie op de uitgave. Vijf jaar later, in 1573, is het gigantische project klaar: een uitgave van de bijbel in vijf talen, in acht monumentale volumes, een echte ‘koninklijke’ bijbel of Biblia regia.

naar boven

 

Aartsdrukker van de Spaanse koning

De grootste typografische onderneming van de eeuw bezorgt de drukker nog tijdens de werken aan de Biblia regia in 1570 een eretitel: aartsdrukker van de koning. Zijn vorstelijke relaties leveren hem in 1571 ook winstgevende contracten op voor het drukken van missalen, brevieren en andere religieuze massaproducten voor de Spaanse markt en de bijbehorende kolonies.

naar boven

 

Politieke onrust in Antwerpen

Begin november 1576, wanneer Plantijn de onderneming pas aan de Vrijdagmarkt heeft gevestigd, breekt de Spaanse Furie uit. De brand van het nieuwe stadhuis, de moord op honderden burgers en de hoge brandschattingen aan de muitende Spaanse troepen maken dat de stad zich aan de kant van de opstandelingen schaart.

De handel met Spanje, Plantijns grootste afnemer, beleeft een ferme knak. Plantijn schippert tussen de verschillende partijen: voor de buitenwacht blijft hij katholiek, maar hij drukt ook anti-Spaanse pamfletten en werken. In 1578 wordt hij zelfs de officiële drukker van de Staten-Generaal, de instelling die de opstand leidt en in 1579 werkt hij voor het calvinistische Antwerpse stadsbestuur.

naar boven

 

Plantijn drukker van de universiteit van Leiden

Als de Spaanse gouverneur-generaal Alexander Farnese na de val van Lier in 1582 de omsingeling van Antwerpen inzet, denkt Plantijn aan uitwijken. Voor het geval dat zijn Antwerpse officina bij een eventuele inname van de stad ten onder zou gaan, sticht hij in 1582 een reserveonderneming in Leiden, waar hij zich in 1583 vestigt. Plantijn is dan ongeveer 63 jaar oud.

In Leiden had de pas opgerichte universiteit nieuwe afzetmogelijkheden geopend. Op aanbeveling van de grote humanist Justus Lipsius wordt Plantijn er benoemd tot universiteitsdrukker. Hij vestigt er de eerste wetenschappelijke uitgeverij en boekhandel van de Noordelijke Nederlanden. Zijn schoonzonen beheren intussen de zaak in Antwerpen.

naar boven

 

Plantijn weer in Antwerpen

Plantijn kan niet aarden in Leiden. Als in augustus 1585 Antwerpen definitief in Spaanse handen valt, is hij al op de terugweg. Zijn schoonzoon Franciscus Raphelengius neemt in 1586 als overtuigd calvinist de Leidse vestiging over. In het Zuiden blijft tot in de jaren negentig een economische heropleving uit. Aan het eind van zijn leven beleeft Plantijn dan ook de neergang van Antwerpen en van zijn officina, wat hem sterk ontgoochelt.

naar boven

 

Overlijden

Plantijn overlijdt op 1 juli 1589, zeven jaar vóór zijn vrouw, na vierendertig jaar drukkersactiviteit. Hij wordt begraven in de O.L.V.-kathedraal. De selfmade man had het gebracht tot één van de grootste typografen van zijn tijd.

naar boven

Bijnaam / pseudoniem:
's werelds grootste drukker
Functie / titel:
Boekdrukker
Geboorte- en sterfdatum:
1 januari 1520 / 1 juli 1589
Plaats geboorte:
Saint Avertin
Plaats sterven:
Antwerpen
Sekse:
Man

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0