Jacob van Maerlant's ‘Der naturen bloeme’

Jacob van Maerlant's ‘Der naturen bloeme’ is een middeleeuwse encyclopedie. Het bijzondere handschrift is nu te bekijken in de Verdieping van Nederland, als bladerboek op de website van de Koninklijke Bibliotheek

 

Vijftig dieren

Het boek is een bewerking van De natura rerum van de filosoof en theoloog Thomas van Cantimpré (circa1200-circa1272). Het gaat terug op klassieke bronnen. De oudste is de Physiologus, een Griekse tekst die in de tweede eeuw in Alexandrië werd geschreven. Hierin worden circa vijftig dieren, monsters en gesteenten beschreven. Voor de Nederlandse vertaling kortte Jacob van Maerlant de tekst van Thomas van Cantimpré enigszins in. In dertien boeken behandelt hij achtereenvolgens de mens, viervoeters, vogels, vissen en andere zeewezens, reptielen en insecten, bomen, geneeskrachtige kruiden, bronnen, edelstenen en metalen.

Heelal

De ordening is grofweg alfabetisch op Latijnse namen.  In het KB-handschrift wordt Der naturen bloeme voorafgegaan door een Utrechtse kalender en een aantal korte traktaatjes, waaronder De natuurkunde van het geheelal van een zekere Gheraert van Lienhout, een astrologisch werkje over de maan en enkele recepten.

Homines monstruosi

Het handschrift werd rond 1350 geschreven in Utrecht of Vlaanderen. De precieze locatie is moeilijk vast te stellen. Het bevat zo’n 460 miniaturen, maar ook een aantal tekeningen van de hemelse sferen, waarvan sommige onvoltooid zijn. De meest in het oog springende verluchtingen in het handschrift zijn die van de ‘homines monstruosi’, vreemde mensenrassen die in verre streken zouden leven. Zo passeren menseneters en cyclopen de revue, naast lieden die maar één been hebben, maar dan met zo’n grote voet dat ze die als parasol kunnen gebruiken.  

Van der Capellen

Het handschrift van Der naturen bloeme maakt deel uit van het omvangrijke bruikleen van de Koninklijke Academie van Wetenschappen, dat de KB in 1937 ontving. Over de herkomst is verder niet zo veel bekend. De KNAW verwierf het handschrift in 1812 uit het bezit van G.Th. van der Capellen en zijn echtgenote F.J. d'Hangest gezegd d'Yvoy. De vroegste vermelding is in een catalogus van een veiling, gehouden op 6 september 1779 te Den Haag. Hieruit blijkt dat het handschrift voor die tijd in het bezit was van de Haagse boekverkoper Cornelis van Buuren. In die catalogus wordt het (‘Die Natuur der Bloemen’) beschreven als ‘ongemeen oud, dog zuyver en wel bewaart’ en als ‘zynde een voortreffelyk Cabinetstuk (= pronkstuk)’.

Dichter

Jacob van Maerlant (1230/1235- circa 1291) was de belangrijkste Nederlandse dichter uit de dertiende eeuw. Hij maakte een vertaling in verzen van de bijbel (de Rijmbijbel), en bewerkte het Speculum historiale van Vincent van Beauvais, een wereldgeschiedenis tot het jaar 1250 (Spiegel historiael). 

 

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0